نامواژه استان/ کوست گیلویه(سرزمین سرد) نامی که سال ها در  صفحات تاریخ پارس درخشید

توضیح کوتاه سلام دنا:  بخش جدید  تاریخ استان کهگیلویه و بویراحمد با تاکید بر بیان پیشینه، قدمت و معرفی مشاهیر ماندگار سرزمینمان است که بیشتر بر اساس دست نوشته ها و کتاب های مرحوم نورمحمد مجیدی کرائی، نویسنده، مورخ و شاعر هم استانی ها با کمی تغییرات متنی به حضورتان تقدیم می شود؛ برای پربار تر نمودن آن به راهنمایی و نظرات ارزشمند شما محتاجیم.

با توجه به این‌که برخی با نامواژه باستانی استان آشنایی ندارند و می‌پندارند استانی نوبنیاد است؛ یادآور می‌شود که استان (کوست گیلویه) استانی است کهن و تاریخی که نام واژه‌اش به زبان پهلوی کوست گیلویه برگرفته از دو واژه کوست (سرزمین) و گیلویه سرداری ایرانی که به استناد گزارش استخری از پادشاهان نامی محلی پارس بوده که بر زم عشایری (زمیگان) فرمانروایی و حاکمیت داشت:

«و اما زموم (استان‌های عشایری) که پیوسته به دروازه هر شهری از ایشان هزار تن مقیم بودند، یکی از آن زم ها زمیجان (زمیگان) است که به زم جیلویه المهرجان (گیلویه پورمهرگان) معروف می‌باشد، و او قدیمی‌تر و لشکر و اهل او بیشتر از جیلویه بود، و برادر او (سلمه‌بن روزبه) بعد از وی بود، و اهل جیلویه از خمایگان (همایجان) زیرتر از کوره اصطخر (استخر) منتقل شده بودند، و او سلمه را خدمت می‌کردی، بعد از آن سلمه بمرد. جیلویه بر این زم غالب شد و کار او عظیم و قوی کشت، تا چنان شد که الی یومنا هذا آن رَم را به وی نسبت می‌بردند، و قوت و شوکت او به مرتبه‌ای رسیده بود که با فرزندان ابی دُلَف محاربت آغاز نمود، و معقل بن عیسی را که برادر ابی دُلف بود بکشت. بعد از آن ابی دلف با لشکر و حشم بسیار قصد وی کرد، و با وی مخاصمت پیوست، و او را بکشت و سر او را ببرید و تا آن وقت که روزگار دولت ایشان منقضی و سپری شد از آن حرب و جنگ باز می‌گفتند، و در حروب (جنگ‌ها) ادعای آن سر را با خود می‌برند، و اهیانه سر را به نقره در گرفته و نیز برافراشته بودند، تا آن‌گاه که (عمروبن لیث) احمدبن عبدالعزیز را به (زرقان) منهزم و مقهور کرد و آن نیز با اهیانه به هم در دست وی افتاد، آن را بشکست و ناپیدا کرد و ریاست و بزرگی آن زم‌ الی‌یومنا هذا در فرزندان جیلویه (گیلویه) باقی و مخلد است.^[۱]

گزارش استخری نشان می‌دهد که گیلویه پورمهرگان پادشاه بومی زم زمیگان نزدیک به سال‌های ۲۰۰ تا ۲۲۰ قمری زمان خلافت معتصم و مأمون عباسی سر از فرمان ابی‌دلف عجلی خزاعی حاکم استان جبل (لرستان) بر تافت که در نتیجه‌ی آن اختلاف و تنش جنگی خونین میان حاکم عرب تبار جبل و گیلویه پیش آمده و برادر ابی دُلف به نام معقل‌بن عیسی کشته شد.

پس از آن جنگ، ابی دُلف سپاهی از مناطق تحت فرمان خلافت عباسی گردآوری و به جنگ گیلویه آمد که در آن نبرد گیلویه کشته و سپاهش در هم شکست.

با توجه به  قدرتی که گیلویه داشت؛ برای خاندان حکومتی عجلی، مرگ گیلویه افتخارآفرین و حیات بخش بود و به همین انگیزه سر گیلویه را از تن جدا و کاسه سر را به نقره گرفته و به نیزه‌ای الصاق و برافراشته نمودند و در جنگ‌ها و لشکرکشی‌ها به نشان پیروزی پیشاپیش سپاهیان به حرکت در آورده و نمایش می‌دادند تا روزگار پیدایش نهضت سیستانیان بر علیه دستگاه خلافت عباسی و شکست‌های لشکریان خلفاء بدست عمر و لیث صفار و برادرش یعقوب لیث، در فارس که پس از شکست و عزیمت سپاه آل ابی دلف به فرماندهی احمدبن عبدالعزیز عجلی حاکم لرستان (جبل) در نواحی شهر زرقان فارس نیزه‌ای که سر گیلویه به آن الصاق شده بود، بدست سپاهیان سیستانی افتاد و عمر و لیث دستور داد آن قحف (کاسه) را شکسته و به خاک بسپارند.

در رابطه با گزارش استخری که گیلویه و خاندانش در خمایگان (همایجان) شهر اردکان منطقه‌ی عشایری جاوید برخاسته، در ۲۰ کیلومتری شهر اردکان فارس و در میان ایل جاوید ممسنی دو روستای باستانی و آثار دژی دیده می‌شود که نام‌های (گیلومهر و جلال مهر) را دارند و مسلماً این دو روستا از آن گیلویه پسر مهرگان و برادرش جلال‌بن مهرگان بوده‌اند که استخری از جایگاه این خاندان در آنجا یاد می‌کند.

کوست گیلویه، سال‌ها نام و نشانش به نام (زَم زمیگان) یا سرزمین سرد در صفحات تاریخ پارس همچنان می‌درخشید، تا سال ۱۳۴۲ خورشیدی آغاز غائله فارس بنا بر مصالح سیاسی روز نام کوگیلویه بر دو بخش (کوگیلویه و بویراحمد) نامیده شده که هنوز این دو نام برقرار و استان به نام کوگیلویه و بویراحمد، خوانده می‌شود.

انتهای پیام/ منبع: یاد واره نظام سنتی ایلات کوگیلویه و بویراحمد

[۱] – ابو اسحاق ابراهیم استخری،  ممالک و مسالک، ترجمه‌ی محمدبن اسعدبن عبدالله تستری به کوشش ایرج افشار- ص ۱۳۴٫