فرزندان یکتا، تنهایی را به دوش می کشند

لحظه ازدواج یک دختر و پسر تک فرزند را مجسم کنید، کودک آنها نه خاله دارد نه عمه، نه عمو و نه دایی!

چنین زوجی نه تنها خودشان از نعمت داشتن خواهر و برادر محروم بوده اند، بلکه فرزندشان در خلاء ناخواستهء محروم بودن از بستگان درجه یک زندگی خواهد نمود. پدر و مادر این زوج نیز باید بدانند که در این دنیای ماشینی نمی توان از تک فرزند انتظار داشت که مرهمی برای تنهایی زود هنگام والدین خود باشد، به عبارتی تنهایی در تنهایی!

به گزارش سلام دنا؛ تک‌فرزندی پدیده‌ای است که به دنبال صنعتی شدن جوامع امکان رخداد آن افزایش می‌یابد. مطالعات کشوری نشان داده که در خانم‌های برخوردار از تحصیلات دانشگاهی، احتمال تک‌فرزندی نزدیک به ده برابر خانم‌هایی است که از تحصیلات برخوردار نیستند. تک‌فرزندی مشکلات متعددی را برای فرزند، پدر و مادر و جامعه می‌تواند به دنبال داشته باشد. گسترش این امر ممکن است سبب شود که در آینده ای نه چندان دور سهم کودکان با ضریب هوشی بالا در جامعه کمتر شود و به تدریج میانگین ضریب هوشی جامعه رو به کاهش می نهد!

جدا از تنهایی زود هنگام والدین و تبعات منفی تک فرزندی برای جامعه، آسیب ها و عواض روانی _ اجتماعی زیادی به به تک فرزندان وارد می کند.

کم شدن روابط اجتماعی و عدم جامعه پذیری

فضای زندگی خانوادگی توأم با فرصت های کافی برای روابط متقابل متنوع بوده، برای فرزندان الگوهای رفتاری و زمینه های تبادل تجارب و تمایلات و عواطف را به وجود آورده و از عوامل موثر در بهبود مهارت در روابط اجتماعی است. اما در خانواد ها هسته ای و محدود و با فرزندان کم و به خصوص تک فرزند، برخورداری از فضای زندگی خانوادگی ممکن نیست.

گرایش به انزوا، افسردگی، ضعف در برقراری ارتباط با همسالان، توجه بیش از حد به بازی های رایانه ای و انفرادی، ترس یا تنفر از حضور در گروه های اجتماعی از جمله خصوصیات تک فرزندهاست. زندگی در کنار برادر یا خواهر روحیه جامعه گرایانه کودک را تقویت کرده و مدیریت در روابط اجتماعی را به وی می آموزد. هم دلی و هم سویی با افراد خانواده، عشق ورزی و سهولت در برقراری ارتباط با افراد هم سن در جامعه و مدرسه از اصلی ترین ویژگی های فرزندان خانواده های دارای بیش یک فرزند است.

محدودیت روابط اجتماعی در خانواده های تک فرزند می تواند دنیای روانی و اجتماعی افراد را محدود جلوه دهد و در این شرایط اگر مشکلی برای فرد به وجود آید ممکن است پیامدهای تهدید کننده ای پدید آورد، زیرا فرد می ترسد با از دست دادن یک نقطه ای امید و اتکا نتواند به کانون دیگری چشم امید داشته باشد.

همچنین وقتی روابط محدود است، جزئیات آن می تواند اشتغال ذهنی زیادی برای افراد ایجاد کند. برای مثال دیده می شود که مادر با مشاهده ی کوچکترین احتمال آسیب یا بیماری فرزندش سراسیمه و آشفته می شود یا هر رفتار ظاهرا غیر عادی کودک را نشانه ای از پدیدآیی مشکل رفتاری و اخلاقی او می داند، یا پدر با بروز کوچکترین مشکل در زندگی خانواده دچار حالت اضطراب و دستپاچگی می گردد و البته توجه به جزئیات رفتاری در این گونه خانواده ها سبب در گیری های کم اهمیت در خانواده نیز می شود.

جایگزینی رسانه

رسانه ها مانند دریچه ای به جهان خارج در دیدگاه ها و رفتارهای افراد مؤثر هستند؛ کم شدن ارتباطات کلامی، در خانواده های کم جمعیت، سبب حاکمیت رسانه های تصویری می گردد، این امر تغیر الگوی ارتباطی در خانواده را به همراه دارد. کودک یا نوجوانی که از تنهایی رنج می برد به دنبال جایگزینی برای اوقات فراغت خود است در نتیجه به تلوزیون، جاذبه های گرافیکی و هیجان های کاذب در بازی های رایانه ای و دنیای مجازی رو می آورد.

شکنندگی

بچه هایی که تک فرزند بودند، به دلیل اینکه خواهر یا برادری نداشتند که رقابت کردن سالم را با او تمرین و تجربه کنند با مشکلاتی در زمینه پذیرش واقعیت های زندگی روبه رو شدند. آنها  که از زبان والدینشان هیچ گاه کمتر از گل نشنیده بودند، با کوچکترین تشری می شکستند و پا پس می کشیدند. در حالی که اگر خواهر یا برادری داشتند، داشتن رقیب را بهتر درک می کردند و بهتر از عهده موقعیت هایی که مستلزم رقابت و پا فشاری هستند بر می آمدند.

زیر ذره بین بودن

بچه هایی  که تک فرزند هستند، در مرکز توجه والدین قرار دارند و هر رفتار آنها توسط والدین پایش می شود. این توجه زیاد باعث می شود که این بچه ها همیشه با یک جور اضطراب زندگی کنند، اضطرابِ اینکه نکند آن کسی نباشند که والدینشان انتظار دارند. به علاوه خود والدین هم از این قضیه اذیت می شوند چرا که مدام خودشان را مجبور می بینند که نگران فرزندشان باشند، آن هم نه یک نگرانی معمولی، بلکه یک اضطراب آزار دهنده.

تعدیل انحصارطلبی تک‌فرزندان

یکی دیگر از مشکلات تک‌فرزندان توجه‌طلبی و انحصارطلبی آنهاست. غالبا آنها به سمتی حرکت می‌کنند که نشان دهند حرف خودشان باید به کرسی بنشیند و چون فرزند دیگری وجود ندارد که بر سر شراکت قدرت با هم رشد کنند و مراوده داشته باشند، حق خود می‌دانند حرف‌هایشان مورد پذیرش کامل اطرافیان‌ قرار گیرد و چنانچه خلاف آن اتفاق بیفتد، حتی ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه از خود بروز دهند.

کودک تک‌فرزند باید در مراودات اجتماعی بیشتری با گروه همسالان خود قرار بگیرد تا از این طریق تعامل را بیاموزد. لازم است کودکان تک‌فرزند در فعالیت‌های اشتراکی از قبیل باشگاه ورزشی، مهدکودک و کلاس‌های گروهی نیز شرکت کنند.یکی دیگر از راهکارها این است که خانواده‌های تک‌فرزند با خانواده‌هایی رفت و آمد کنند که فرزندان هم سن و سال داشته باشند و بتوانند جمعی دوستانه فراهم کنند که خانواده‌ها براحتی با یکدیگر مراوده داشته باشند.

پس یعنی تک فرزندی هیچ جنبه مثبتی ندارد؟

صحبت کردن درباره معایب تک فرزندی به این معنی نیست که تک فرزندها افراد موفقی نخواهند بود یا همه آنها لوس و ناز پرورده خواهند شد. تک فرزندهای زیادی هستند که نسبت به بچه های چند فرزندی خلاق تر و اجتماعی تر هم از آب در آمده اند. اما مسئله ای که وجود دارد این است که ما ببینیم در برابر چیزهایی که به فرزندمان می دهیم چه چیزهایی را از او می گیریم.
اگر شما هم طرفدار تک فرزندی هستید، توجه کنید که گرچه ممکن است به فرزندتان آسایش بیشتر، تحصیل در مدرسه بهتر، دانشگاه بهتر، کلاس های متفرقه بیشتر، و خیلی چیزهای دیگر بدهید ولی یک چیز خیلی مهم را از او خواهید گرفت: داشتن خواهر و برادرانی که امروز و فردا پشت و پناه او باشند. واقعاً آیا داشتن بهترین امکانات و رتبه های علمی و شغلی به تحمل یک لحظه تنهایی و احساس نداشتن یک پشتوانه امن می ارزد؟

علی‌رغم اینکه در زندگی مدرن امروزی به وفور با این واقعیت رو به رو هستیم، لازم است به برخی نکات برای تربیت تک فرزندان توجه داشته باشیم:

توجه افراطی و لوس کردن

والدین تمایل زیادی دارند که همه چیز را برای فرزند خود فراهم کنند و به خصوص، این تمایل وو تکانه در خانواده های تک فرزند بسیار زیادتر است. والدینی که قصد داشتن فقط یک فرزند را دارند، از اول می دانند که این تنها بچه ی آنها خواهد بود، پس چرا برایش همه کار نکنند!؟

در خانواده های چند فرزندی بچه ها دوم و سم خیلی وقت ها با اسباب بازی های خواهر و برلادر خودبازی می کنند و لباس های خواهر یا برادر بزرگتر را می پوشند.

منظور این نیست که بچه های خانواده های پر جمعیت نیاز به توجه ندارند، آنها می آموزند کمتر درخواست و تقاضا کنند. اما والدین تک فرزندی ناخواسته ممکن است در طول زمان به ماشین خشنود ساز کودک خود تبدیل شوند، مشکل اینجاست که آنها نمی دانند که توجه بیش از اندازه و فراهم کردن همه چیز چه قدر به بچه آسیب وارد می کند!!!!

برای کودک حد و مرز مشخص کنید

زمانی که کودک برای عملی شدن خواسته خود آشوب بر پا می کند، ممکن است ساده ترین راه، تسلیم شدن در برابر در خواست او باشد. البته این راه مناسبی نست. وقتی که در یک فروشگاه شلوغ به بچه نه می گوییم و بچه عصبانی می شود، نباید جلوی دیگران خجالت بکشیم و شاید لازم باشد نگاه های سرزنش کننده آنها را تحمل کنیم. گرچه ممکن است خود نیز چنین مسئله ای را تجربه کرده باشید، بنابراین ساده ترین کار را انجام می دهیم، کیف پول را باز می کنیم و گاهی ممکن است قسم بخوریم که در منزل حسابت را می رسم!

از کنترل کردن و نه گفتن هراس نداشته باشید زیرا کوتاه آمدن شما در چنین موقعیت هایی برای کودک به این معناست که دفعه بعدی هم به مرادش میرسد چون قدرت مقاومت و ایستادگی بیشتری نسبت به شما دارد، پس قبل ازرفتن به فروشگاه و یا … برای او حد و مرز مشخص کنید.

خلق احساس مسئولیت

سعی کنید کودک به واسطه بر عهده گرفتن مسئولیت های خاصی در خانوار، عضو حقیقی از خانوار باشد.

اجازه بدهید متناسب با سنش در آب دادن گل ها، جمع و مرتب کردن اسباب بازی ها، چیدن و جمع کرد سفره، و حتی جمع کردن زباله ها به شما کمک کنند، انجام این کارها علاوه بر اینکه به کودک شما احساس مسئولیت را القا می کند بلکه احساس ارزش و مهم بودن را نیز به آنها هدیه می دهید.

یادگیری نه گفتن

خشنود کردن تک فرزند و برآورده کردن تمامی نیاز ها و خواسته های او ممکن است یک شخص ترسو تحویل جامعه دهد که قادر به انجام کارهایش بدون کمک شما و دیگران نباشد و نتواند با دیگران شریک شود.

بیشتر بچه های تک فرزندی مذاکره کننده های خوبی هستند اما نباید بگذارید فرزند شما قبل از اینکه به سن بلوغ برسد، بدون مجوز و مدرک تحصیلی و دانش لازم، حکم و نظریه بدهد. همچنین قبل از اینکه والدین در مورد مساله ای به توافق برسند، نباید با او در مورد آن صحبت کنند.

نداری و فقر را به فرزندتان بیاموزید

فقر چیزی است که ما از آن فرار می کنیم و اگر به ما برسد از داشتنش احساس ناراحتی می کنیم اما دیدگاهی که فقر و نداری به فرزند شما می دهد هیچ چیز دیگر نمی تواند این دیدگاه را به فرزندتان بدهد. خوب است که تک فرزند ها حتی زمانی که در فراوانی و وفور نعمت جزء غیر قابل اجتناب زندگی آنهاست، نداشتن را تجربه کنند.

بگذارید کودکتان ارزش در خلوت خود بودن را کشف کند

والدین بچه های تک فرزندی فکر می کنند باید بچه خود را بدون توقف در قرار ها و کلاس ها درگیر کنند، چون اگر فرزندشان تنها بماند نمی داند که چگار کند و ممکن است احساس تنهایی کند یا پتانسیل هایش هدر برود. برای تنهایی کودک ارزش قائل شوید و بین تعاملات اجتماعی و کلاس های خارج از مئدسه و … تعادل برقرار کنید.

اجازه بدهید در تنهایی هایش خیال پردازی کند و افکارش به مکان ها و زمان های بی محدودی سرک بکشد.

ما الگو و معلم بچه های خود هستیم و این وظیفه ماست که در دنیا را با همه خطاها و بدی هایی که در ان وجود دارد، به انها معرفی کنیم. اگر ما ترسیده باشیم و از رها کردن هراس داشته باشیم، آنها به ما وابسته خواهند شد و در مستقل شدن مشکل خواهند داشت.

درست است که فرزندآوری و پرورش یک کودک امری دشوار و بسیار سخت است اما مسلما شرایط و چگونگی تربیت او از اهمیت بیشتری برخوردار است. چه بسا خانواده هایی که از ترس همین قضایا به تک فرزندی بسنده کردن و مشکلات آینده یگانه فرزندشان از خانواده ای که سه فرزند داشت، بیشتر بود.

بهتر است قدری در باورهایمان تامل کنیم و از هزینه نگهداری از فرزند نترسیم و بدانیم که روزی رسان خداست و از طرف دیگر باور داشته باشیم که کیفیت بالای تربیت، صرفا در تک فرزندی نیست و چه بسا با حضور فرزند دوم، موفقیت در تکمیل فرایند تربیت، بیش از پیش شود.