آنچه که باید درباره دیابت بدانید

دیابت نوعی شرایط پزشکی است که بدن نمی تواند از انسولین به درستی استفاده کند و یا به عبارت دیگر بدن یا اصلا انسولین تولید نمی کند و یا اینکه قادر نیست انسولینِ تولید شده را به مصرف برساند.

به گزارش سلام دنا؛ متخصص بیماری های داخلی با بیان این مطلب گفت: خوشبختانه علم پزشکی امروزه به راحتی می تواند مشخص کند که آیا بدن قادر به تولید انسولین هست یا خیر. و براساس آن روش درمان را مشخص می کند.

دکتر سید غفار شفایی افزود: مراقبت های دیابتی بر این مسئله تاکید دارند که به فرد کمک کنند میزان غذای دریافتی خود را با مقدار انسولین دریافتی یا ساخته شده در بدنش تنظیم کنند. وقتی که سطح انسولین تنظیم شد، بدن به درستی فعالیت کرده و غذای خورده شده را به طور مناسبی فرآیند می کند.

نقش گلوکز در بدن

وی یکی از اصلی ترین مشخصه های دیابت را افزایش سطح گلوکز خون عنوان و تصریح کرد: وقتی که غذا می خوریم آن غذا هضم و دفع شده و مقداری از آن به گلوکز خون تبدیل می شود.

دکتر شفایی اضافه کرد: گلوکز برای بدن خیلی مهم است و در جریان خون به حرکت در می آید و سلول ها از آن به عنوان منبع انرژی استفاده و در آینده ذخیره می نمایند.

دکتر شفایی با اشاره به اینکه بعضی از سلول های بدن، بدون حضور انسولین قادر نیستند از گلوکز استفاده کنند، گفت: در حقیقت انسولین شبیه کلیدی است که درب سلول را باز می کند و به این ترتیب گلوکز به درون سلول وارد می شود. اگر بدن مقدار کافی انسولین نداشته باشد یا نتواند به درستی از آن استفاده کند، قفل ها باز نخواهند شد.

وی افزود: بدون مقدار کافی انسولین، خیلی زود خسته می شوید و بدنتان آب خود را از دست می دهد، بینایی چشم شما مختل و زخم های بدنتان به کندی بهبود خواهند یافت؛ اما تمام این شرایط با برنامه ریزی غذایی مناسب بهبود می یابد و تعادل مناسبی در دریافت غذا، انسولین و فعالیت بدنیتان ایجاد خواهد شد.

متخصص بیماری های داخلی اظهار داشت: غده پانکراس، انسولین تولید می کند الگوی تولید انسولین به این صورت هست که در تمام طول روز، مقدار کمی تولید شده و پس از هر وعده غذایی که قند خون نیز افزایش یافته است در دو مرحله به مقدار زیادی تولید می شود.

نقش انسولین در بدن!

دکتر شفایی با اشاره به اینکه بعد از خوردن غذا، انسولین اعمالی را در بدن انجام می دهد، توضیح داد: انسولین کمک می کند تا گلوکز وارد سلول ها شود و به عنوان منبع انرژی مصرف شده و یا برای استفاده های بعدی ذخیره شود و همچنین کمک می کند تا چربی ها وارد سلول شود و به عنوان منبع انرژی مصرف شده و یا برای استفاده های بعدی ذخیره شود و  کمک می کند تا پروتئین ها برای ترمیم سلول ها، اندام ها و عضلات مورد استفاده قرار گیرند.

وی ابراز داشت: اگر انسولین در دسترس نباشد یا نتواند به درستی عمل کند گلوکز و چربی در خون باقی می ماند و پروتئین نمی تواند برای ترمیم سلول، اندام ها و یا عضلات مورد استفاده قرار بگیرد.

انواع دیابت/ دیابت نوع یک و راه های درمان آن

وی در ادامه انواع دیابت را مورد اشاره قرار داد و با بیان اینکه دیابت به دو نوع یک و ۲ تقسیم می شود، گفت: دیابت نوع یک، معمولا در سنین کمتر از ۳۰ سال تشخیص داده می شوند، اما در سنین بالاتر احتمال بروز آن وجود دارد. همه افراد مبتلا به دیابت نوع یک، باید روزانه انسولین تزریق کنند، چون بدنشان قادر به تولید انسولین نیست. درمان دیابت نوع یک معمولا شامل درمان های دارویی و تغذیه ای در کنار هم است.

انسولین چیست؟

متخصص بیماری های داخلی با تاکید بر اینکه انسولین نوعی پروتئین هست و معمولا از طریق تزریق یا پمپ های مخصوصی وارد بدن می شود و البته امروزه تحقیقات زیادی در حال انجام هست تا انسولین به روش های دیگری وارد بدن شود، بیان کرد: امروزه علم پزشکی به شما کمک می کند تا برنامه انسولینی متناسب با خود را تنظیم نموده و روزانه آن را دریافت کنید، به عبارت دیگر در زمان های مشخصی در طی روز مقدار انسولین دریافتی را برایتان مشخص می کند.

او توضیح داد: پس از تنظیم برنامه انسولین، زمان بندی برنامه غذایی و مقدار غذای مصرفی تعیین می شود به همین دلیل است که برنامه انسولین هر فرد باید با آداب غذایی او تطابق داشته باشد.

برنامه انسولین برای افراد مبتلا به دیابت نوع یک

دکتر شفایی با بیان اینکه به طور کلی دو نوع برنامه انسولینی برای افراد مبتلا به دیابت نوع یک وجود دارد، اظهار داشت: نوع یک، دوبار تزریق در روز که هر کدام دو نوع انسولین را در هم ادغام می کند، شما می توانید از انواع مخلوط شده و آماده انسولین استفاده کنید و یا اینکه آنها را خودتان با هم مخلوط نمایید.

وی هشدار داد: اگر از انسولین های مخلوط آماده استفاده می کنید باید خیلی مراقب زمان و مقدار غذایی که می خورید باشید.

متخصص بیماری های داخلی نوع دوم را ۳ یا ۴ بار تزریق در روز و یا استفاده از پمپ های انسولینی عنوان کرد و گفت: در این حالت شما باید مقدار انسولین سریع الاثر و یا کوتاه مدت را قبل از هر غذا دریافت کنید. به این ترتیب در انتخاب زمان و یا غذای مصرفی خود انعطاف پذیری بیشتری خواهید داشت.

وی ادامه داد: برنامه انسولین می تواند با عادات غذایی شما تطابق داشته باشد، به عنوان مثال اگر در یک روز غذای بیشتری خورده باشید می توانید مقدار انسولین دریافتی تان را بیشتر کنید تا از افزایش گلوکز خون جلوگیری کند.

دکتر شفایی افزود: انسولین های قلمی آماده که نوع سریع الاثر و یا طولانی اثر آن در دسترس بوده و به تناسب از انسولین های طولانی اثر یک بار در روز و سریع الاثر چند بار در روز تزریق می شود و یا نوع قلمی مختلط از هر دو نوع سریع الاثر و طولانی اثر که به فراخور نیاز دو بار در روز تزریق می شود.

نکات اساسی که باید درباره غذا و انسولین بدانیم؟

وی با اشاره به نکات اساسی که باید درباره غذا و انسولین بدانیم، گفت: بلافاصله پس از نزریق از انسولین سریع الاثر (انسولین آسپارت، انسولین لیسپرو و یا انسولین نوروپید) غذا بخورید، چون بلافاصله پس از تزریق شروع به نشان دادن تاثیر خود می کند. بعضی می گویند تزریق بکن بعد بخور!

دکتر شفایی، تزریق انسولین با تاثیر کوتاه مدت (رگولار) را ۳۰ دقیقه قبل از مصرف غذا  توصیه کرد.

وی افزود: انسولین میان مدت، ۴ تا ۱۰ ساعت پس از تزریق اثر می کند؛ اگر در آن زمان قند خونتان افت پیدا می کند، باید در غذای دریافتی، فعالیت بدنی و یا در مقدار انسولین خود تغییر ایجاد کنید تا این حالت برایتان اتفاق نیفتد.

او همچنین اضافه کرد: انسولین بلند مدت معمولاً زمان اوج اثر ندارد، اما اگر بدون دلیل قندخونتان افت پیدا کرد تاثیر آن را هم در نظر داشته باشید.

دکتر شفایی با اشاره به اینکه بعضی از مردم در زمان مشخص و یا در طول روز از انواع مختلف انسولین استفاده می کنند، گفت: انسولین های سریع الاثر و کوتاه مدت معمولا قبل از غذا تزریق می شوند، برای اینکه بتوانند افزایش قندخون پس از غذا را پایین بیاورند.

وی ادامه داد: اما انسولین های میان مدت و طولانی مدت برای پوشاندن کاهش تاثیر ناشی از انسولین های کوتاه مدت تجویز می شوند، به همین دلیل به آنها انسولین زمینه ای هم می گویند.

انسولین های سریع الاثر، کوتاه مدت، میان مدت و طولانی مدت!

متخصص بیماری داخلی با اشاره به انسولین های آسپارت به عنوان انسولین های سریع الاثر، گفت: نام دیگر آن انسولین قلمی نوورپید هست. این انسولین طی مدت ۵ تا ۱۵ دقیقه شروع اثر آن بوده و ۱ تا ۲ ساعت بعد، زمان اوج اثر آن می باشد.

دکتر شفایی، انسولین های کوتاه مدت را انسولین رگولار یا همان شفاف نام برد و اظهار داشت که ۳۰ تا ۴۵ دقیقه بعد از تزریق، اثر آن شروع می شود و ۲ تا ۳ ساعت بعد از آن، زمان اوج اثر این انسولین می باشد.

وی، از انسولین های میان مدت به NPH یا همان شیری اشاره کرد که ۲ تا ۴ ساعت بعد از تزریق، اثر آن شروع شده و ۴ تا ۸ ساعت بعد از آن زمان اوج اثر این انسولین می باشد.

متخصص بیماری های داخلی با اشاره به انسولین گلارژین به عنوان انسولین طولانی مدت که نام آن در انسولین های قلمی در بازار به نام لانتوس  هم وجود دارد، گفت: این انسولین ۴ تا ۸ ساعت بعد از تزریق شروع اثر آن بوده و زمان اوج اثری برای آن وجود ندارد. این انسولین ۲۴ ساعت عملکرد مؤثر در بدن خواهد داشت.

ترکیبی از انسولین های سریع الاثر و طولانی مدت هم در بازار وجود دارد. (انسولین ۳۰/۷۰ و انسولین نوومیکس)

دیابت نوع ۲

دکتر شفائی ابراز داشت: برخی مردم تصور می کنند که دیابتی های نوع ۲ عوارض دیابت را ندارند و فقط مقداری افزایش در قند خون بوده و مشکلی را ایجاد نمی کند، اما این صحیح نیست بلکه باید تمام انواع دیابت را جدی گرفت!

وی با تاکید بر اینکه دیابت نوع ۲ را دیابت بزرگسالان نیز می نامند چون بیشتر در سنین بزرگسالی بروز پیدا می کند، گفت: البته امروزه کودکان زیادی به دیابت نوع ۲ مبتلا می شوند چون فعالیت بدنی شان خیلی کم و اکثرا اضافه وزن نیز دارند؛ بنابراین بدن تمام این کودکان همانند بزرگسالان قادر به تولید انسولین کافی نیست و یا نمی تواند از انسولین تولید شده به درستی استفاده کنند.

کاهش وزن کودکان توصیه نمی شود!

دکتر شفایی، اولین قدم در درمان ابتلا به افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ را برنامه ریزی صحیح غذایی و فعالیت فیزیکی منظم عنوان کرد.

وی توصیه نمود: علاوه بر موارد فوق، یکی دیگر از اهداف اصلی درمان کاهش وزن هست؛ چون ۸۰ تا ۹۰ درصد افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ مبتلا به اضافه وزن هستند. حتی مقدار کم کاهش وزن می تواند تاثیر زیادی در کنترل سطح قندخون داشته باشد، بنابراین کاهش ۵ تا ۱۰ کیلوگرم از وزن اضافه به این افراد توصیه می شود.

البته برای کودکان کاهش وزن توصیه نمی شود چون در سن رشد هستند! اگر شما اضافه وزن ندارید وزن کنونی خود را حفظ کرده و برنامه ریزی صحیح غدایی داشته باشید.

شرایط افراد مبتلا به دیابت نوع ۲

وی، افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ را معمولا دارای شرایطی دانست و با بیان اینکه یکی از این شرایط “مقاومت به انسولین” است، گفت: در این حالت بدن قادر نیست از تمام انسولین تولید شده استفاده کند. در حقیقت بدن مقدار زیادی انسولین تولید می کند اما در برابر استفاده از آن مقاومت نشان می دهد.

دکتر شفایی با اشاره به اینکه کاهش وزن و افزایش فعالیت بدنی به بدن کمک می کند تا از انسولین تولید شده بهتر استفاده کند، افزود: داروهای دیابت کمک می کند که مقاومت بدن نسبت به انسولین کاهش یابد، از جمله این داروها متفورمین می باشد.

وی شرایط دوم را کمبود انسولین دانست و گفت: در این حالت “غده پانکراس” انسولین کافی تولید نمی کند، این مسئله بعد از سالیان طولانی مقاومت به انسولین پیش می آورد و در حقیقت غده پانکراس یا لوزالمعده پس از تولید مقدار زیادی انسولین، دیگر توانایی تولید انسولین خود را از دست داده است.

متخصص بیماری های داخلی توصیه نمود: مصرف مقادیر کمی غذا در طول روز، بجای مصرف یک تا دو وعده غذای حجیم به شما کمک می کند تا بتوانید قندخون خود را کنترل کنید. علاوه بر آن داروهای مختلفی وجود دارند که کمک می کند غده پانکراس انسولین بیشتری تولید کرده و یا بدن با کفایت بیشتری از آن استفاده کند.ا ز جمله این داروها گلی بن گلامید و ریپاگلینید است.

استفاده از انسولین در نیمی از بیماران دیابتی نوع ۲

دکتر شفایی گفت: دیابت نوع ۲، یک بیماری پیش رونده هست به این معنا که در طول سالیان، نیاز فرد مبتلا از تنظیم فعالیت بدنی به مصرف دارو و انسولین تزریقی تغییر پیدا می کند. حدود نیمی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ از انسولین استفاده می کنند.

راهکارهای مختلف برای تغییر برنامه درمانی

وی همچنین اشاره ای به راهکارهای مختلفی برای تغییر برنامه درمانی به منظور بهبود وضعیت کلوگز خون داشت و گفت: اول از همه، دریافت غذای خود را مورد بازبینی قرار دهید، زمان و مقدار غذایی که دریافت می کنید را مورد بررسی قرار داده، به عنوان مثال از غذاها و میان وعده های کم حجم به جای غذاهای پر حجم با دفعات کمتر استفاده کنید، به این ترتیب مقدار غذای مصرفی تان کمتر خواهد شد.

دکتر شفایی ادامه داد: فعالیت بدنی روزانه خود را افزایش دهید، سعی کنید در بیشتر روزهای هفته فعالیت بدنی داشته باشید، حتی مقدار فعالیت بدنی کم در طی روز می تواند تاثیر زیادی بر سطح قند خون گذاشته باشد، در این حالت مقدار غذا یا داروی مصرفی شما تغییر خواهد کرد.

وی افزود: همچنین زیر نظر پزشک داروهای مصرفی خود را تغییر دهید و یا از دارو استفاده کنید. معمولا دارو های تجویزی برای دیابت می توانند بر اساس الگوی غذایی فرد تنظیم شوند. این دارو ها شامل انسولین و یا قرص های خوراکی می شوند.

ادامه دارد…

 گفت و گو: ز. همایونفر